حکایت نجات اثر قرآنی «راغب اصفهانی» از حمله مغولان

«المفردات فی غریب القرآن» اثر راغب اصفهانی کتابی است که به بحث پیرامون معنای واژگان در قرآن می‌پردازد. این کتاب در زمان حمله قوم مغول به بغداد در سال ۶۵۶ هجری قمری در حال نابودی بود که به طرز معجزه‌آس

به گزارش مشرق، «المفردات فی غریب القرآن» یا «مفردات الفاظ قرآن»، از مهمترین واژه‌نامه‌های قرآنی به زبان عربی، تألیف راغب اصفهانی در قرن ۵ هجری قمری است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

این اثر به فارسی هم ترجمه شده است.
 
روش راغب اصفهانی در این واژه‌نامه که بر اساس ماده اصلی کلمه مرتب شده، چنین است که نخست ماده را با معنای حقیقی‌اش می‌آورد، آنگاه مشتقات آن را ذکر کرده، سپس معانی مجازی را ارائه می‌کند. وی در تفسیر کلمات، از قرآن، حدیث و سروده‌ها و اقوال عرب شاهد آورده است. او همچنین از قرائات وارده، اقوال صحابه و تابعین و حکماء و نیز تفسیر قرآن به قرآن نیز استفاده کرده است. راغب در تفسیر از علی بن ابیطالب(ع)، امام صادق(ع)، ابن عباس، ابن مسعود، عمر بن الخطاب، مجاهد، قتاده، حسن بصری، شعبی، سفیان و برخی دیگر نیز نقل قول کرده است.
 
پایگاه خبری شبکه الجزیره در مطلبی، به چگونگی نجات این کتاب از حمله مغول در زمان حمله هولاکوخان (نوه چنگیزخان) به بغداد پرداخته است که در زیر ارائه می‌شود:
تخریب کتابخانه بغداد به دست مغولان در سال ۶۵۶ هجری قمری، از وحشتناک‌ترین جنایات در تاریخ اندیشه بشری محسوب می‌شود. چرا که این کتابخانه در آن زمان بزرگترین کتابخانه دنیا بود و کتاب‌های مختلفی از انواع علوم و فنون در آن جمع‌آوری شده بود.
با وجود قتل و کشتار لشگر هلاکوی مغول، برخی طالبان علم در آن زمان برای نجات این کتاب‌ها اقدام کرده و توانستند برخی از آنها از جمله کتاب «المفردات فی غریب القرآن» نوشته راغب اصفهانی را نجات دهند.

نابود کردن کتاب‌ها
 
دکتر هلال کاظم الشبلی، استادیار دانشگاه‌های عراق در گفت‌وگو با الجزیره می‌گوید: نابودی کتاب‌ها در زمان اشغال بغداد توسط مغول‌ها به سبب هرج و مرجی رخ داد که این شهر با آن مواجه بود؛ در آن زمان کتابخانه‌ها و خانه‌های علما، امرا و سرشناسان بغداد مورد حمله مغولان قرار گرفت و بیشتر آنها در حین جنگ از بغداد مهاجرت کردند. بنابراین خانه‌های آنها سرقت شد و کتاب‌ها بیشتر در معرض نابودی و سوزانده شدن قرار گرفتند.
 
الشبلی توضیح می‌دهد که این مسئله به شناخت فکری مردم بغداد خدشه وارد کرد چرا که دستاوردهای علمای نخستین، پایه و اساس علم و اندیشه محسوب می‌شد و پژوهشگران و محققان به آنها تکیه می‌کردند. لذا در آن دوران بغداد روزهای تاریکی را در نتیجه اشغالگری مغولان و سوزانده شدن کتابخانه‌ها و مهاجرت علما به خود دید.
 
الشبلی معتقد است که از بین رفتن کتاب‌ها انتخابی نبوده است زیرا بسیاری از کسانی که کتاب‌ها را از بین می‌بردند، فرقی میان کتاب‌های مذهبی یا دیگر کتاب‌ها قائل نبودند و سربازان مغول با زبان عربی آشنایی نداشتند که کتاب‌ها را انتخاب کرده و نابود کنند.
 
کتاب «المفردات فی غریب القرآن»

اسعد عبدالله، نویسنده و ادیب عراقی می‌گوید: از معدود کتاب‌هایی که از نابودی نجات یافت می‌توان به «المفردات فی غریب القرآن» اثر حسین بن محمد راغب اصفهانی (متوفای سال ۵۰۲ هجری/۱۱۰۸ میلادی) اشاره کرد. راغب اصفهانی ادیبی اصفهانی‌الاصل بود که در بغداد می‌زیست و در زمینه‌های مختلف از جمله تفسیر، ادبیات و بلاغت کتاب نوشته است.
 
عبدالله ادامه می‌دهد: این کتاب یکی از مشهورترین و پرفایده‌ترین کتاب‌های راغب اصفهانی به شمار می‌رود؛ چرا که کلمات دشواری را که در قرآن کریم آمده، تفسیر کرده است و مانند کتاب‌های لغت، بر اساس حروف الفبا دسته‌بندی شده است که این امر موجب سهولت استفاده پژوهشگران و رسیدن به مقصود در کمترین زمان ممکن شده است.
 
عبدالله تأکید می‌کند: این کتاب از ویژگی‌ها و جایگاه علمی بالایی برخوردار است و انسان را به کلیدهای آیات قرآن راهنمایی می‌کند. این کتاب حدود ۱۰ قرن پیش به شکل الفبایی نگاشته شده یعنی به همان روشی که محققان و نویسندگان زمان ما از آن استفاده می‌کنند. این نشان‌دهنده سابقه علمی بسیار بالای اصفهانی بوده است.

محو تمدن اسلامی
 
در همین راستا دکتر محمد عبدالقادر الدوری، متخصص زبان عربی می‌گوید: بغداد در گذشته مرکز علم و معرفت و برگزاری جلسات علمی و زبان‌شناسی بود. در آن زمان مکتب بغدادی در نحو عربی، مکتبی معتبر به حساب می‌آمد که دارای اصول و علمای خاص خود بود. در آن دوران فعال تاریخ امت اسلامی، دانشمندی از اصفهان ظهور کرد که ساکن بغداد بود و علم لغت را از علمای این رشته فرا گرفته بود.
 
الدوری می‌افزاید: از دستاوردهای اصفهانی برای کتابخانه‌های عربی قرآنی کتاب المفردات بود که بر اساس ریشه کلمات به ردیابی معانی آنها می‌پرداخت و معانی خیالی را رد می‌کرد.
 
وی همچنین درباره اینکه چگونه هزاران کتاب در آن زمان به رود دجله ریخته شده و تمدن آن دوران محو و همه علوم با نابودی کتاب‌ها از بین رفتند، نیز سخن گفت.
 
نجات یافتن کتاب‌ها
 
از سوی دیگر، دکتر محمود شمس‌الدین الخزاعی، محقق و استاد دانشگاه، سقوط بغداد به دست مغول‌ها را خسارت بزرگی بر فرهنگ و تمدن اسلامی توصیف کرد که آتش آن شمار زیادی از کتب علمی کمیاب را سوزاند. مغول‌ها همچنین بیت الحکمه را که یکی از بزرگترین کتابخانه‌های جهان در آن دوران بود، به آتش کشیدند و کتاب‌های آن را در رودخانه‌های دجله و فرات انداختند، تا جایی که گفته شده «آب رودخانه دجله با خون قربانیان و جوهر کتاب‌ها به رنگ‌های قرمز و آبی درآمده است.»
 
الخزاعی تأکید کرد: نسخه خطی که به عقیده او دست‌نویس اصلی کتاب مفردات القرآن اصفهانی است در کتابخانه القادریه بغداد موجود است زیرا یکی از مسلمانان در زمان اشغال بغداد توسط مغول‌ها توانسته است آن را از آب دجله بیرون آورد.
 
به گفته الخزاعی، نجات‌دهنده کتاب در صفحه اول آن نوشته است: «لقد انتشلت هذا الکتاب من نهر دجلة بعد أن رماه التتر وذلک سنة ۶۵۶ هجریة، وأنا الفقیر إلیه تعالی محمد بن أبی بکر بن أبی فوارس: این کتاب از رود دجله، پس از آنکه در سال ۶۵۶ هجری به وسیله قوم تاتار در رودخانه انداخته شده بود، از آب گرفته شده است، و من، فقیر الی الله، محمد بن ابی بکر بن ابی فوارس هستم». بقیه کلمات نیز به دلیل حل شدن جوهر نوشته در آب، خوانا نیست.

ریخته شدن خون علم و دانش
 
دکتر عمادالدین خلیل، اندیشمند و مورخ اسلامی نیز می‌گوید: کتاب‌های خطی به طور کلی از بین نرفته‌اند زیرا کتاب‌هایی که در معرض نابودی قرار نگرفتند در همان زمان به شهر مراغه در ایران منتقل شدند.
 وی در گفت‌وگو با الجزیره تخمین زده است که حدود ۹۰ درصد از نسخه‌های خطی موجود در کتابخانه‌های بغداد نابود شده است و کتاب‌هایی که باقی مانده در کتاب «تاریخ الادب العربی» نوشته کارل بروکلمان به آنها اشاره شده است.
 
حسین نهابه، ناشر و مترجم عرب نیز اشغال بغداد توسط مغولان و به آتش کشیدن کتابخانه‌ها از جمله کتابخانه بیت الحکمه بغداد را فاجعه‌ای بزرگ دانست که در اثر آن رود دجله با خون کشته شدگان و جوهر کتاب‌ها رنگین شد. جنگ هولاکو تنها به بغداد منتهی نشد، بلکه تمام شهرهای عراق را در برگرفت چرا که مغولان تلاش کردند هرچیزی را که با نژاد عرب در عراق ارتباط دارد، نابود کنند.
 
نهابه می‌افزاید که سریال غارت کتب خطی و گرانبها همچنان ادامه دارد؛ چه از طریق سرقت آنها یا فروختن یا قاچاق آنها به خارج. چنانکه یک مسافر انگلیسی که بزرگترین سارقان کتاب‌های بغداد محسوب می‌شود، بیش از ۱۲۰۰ کتاب خطی از عراق به سرقت برد و آنها را به کتابخانه موزه بریتانیا منتقل کرد. این سرقت‌های فرهنگی همچنان در مقابل چشم همگان ادامه دارد بدون اینکه جلوی آنها گرفته شود.
 
وی نتیجه می‌گیرد که کتابخانه‌ها و مطبوعات عراقی اخیراً رونق زیادی یافته است، به ویژه پس از خروج عراق از بند هفتم منشور سازمان ملل متحد، زیرا مقامات ذی‌صلاح از هیچ تلاشی برای رساندن اندیشه علمای عراقی به تمام نقاط جهان عرب دریغ نکرده‌اند.

منبع: ایکنا

منبع: مشرق

کلیدواژه: کرونا تحولات افغانستان المپیک توکیو قرآن کریم کتابخانه ها آن زمان کتاب ها آن دوران مغول ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mashreghnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مشرق» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۷۴۷۴۹۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

برپایی «گعده امین» در نمایشگاه کتاب تهران/ یک پلتفرم کتابی در راه است

به گزارش خبرنگار فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، نشست خبری معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشوربه مناسبت سی‌و‌پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران عصر امروز در کتابخانه آینده در پارکشهر برگزار شد.

هراتی در این نشست با اساره به فضای حضور در نمایشگاه کتاب گفت: در نمایشگاه سی و پنجم کتاب تهران فضایی برای جمع شدن اهالی کتاب در نظر گرفته ایم، پاتوقی که طی این ده روز یکدیگر را بیشتر ببینیم و با هم بیشتر صحبت کنیم.

وی با تاکید بر اینکه موقعیت حضورمان در قیاس با سال گذشته تغییر کرده است، توضیح داد: دلیل این تغییر حضور ناشرانی است که سال گذشته نبوندند، اما امسال علاقمند به حضور در مصلا هستند، از این رو ما به نفع ناشران تغییر را پذیرفتیم.

هراتی با بیان آدرس جدید غرفه نهاد افزود: راهرو ۱۴ پس از محراب در میانه مصلا امسال غرفه‌ای داریم و علاقه‌مندان با توجه به برنامه‌های در نظر گرفته شده می‌توانند به غرفه مراجعه کنند

وی افزود: غرفه به لحاظ بصری شمایلی به مانند سال گذشته طرح کتابخانه نوستالژیک دارد، چرا که بودجه خاصی نداریم و هزینه کرد‌ها باید هدفمند باشد

معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ادامه داد: موقعیت دوم در غرفه برای پویش «کتاب دستت چیه» در نظر گرفته شده است؛ این طرح با مشارکت مردم اغاز شد و بیش از سی هزار فیلم به ما رسید که قالب آن کودک و جوانان هستند که اختتامیه آن را در نمایشگاه برگزار خواهیم کرد.

این پویش نشان داد که نوجوانان چقدر می‌توانند توانمند باشند و کتاب معرفی کنند، پس از این پویش دیگری با عنوان «بگو بخونم» آغاز می‌شود.

بخش عمده کتاب‌های در نظر گرفته شده برای این طرح کتاب‌های تقریظی است که شروع ماجرا را رقم می‌زند. دلیل انتخاب این دست آثار ترویج است چرا که احساس کردم با توجه به رسالت نهاد میتوانیم برای بازمعرفی این آثار موثر باشیم، همه این کار‌ها برای این است که خواندن گام اول است، اما محتوای خوب خواندن هم برای ما مساله است، خواندن اتفاق مهمی است

هراتی متذکر شد: محافل ادبی ما انصافا در طول سال فعالند و برای مجموعه فعالیت‌های ما به مانند نگین است، دبیری این نشست‌ها بر عهده نغمه مستشار نظامی است، امور مختلفی را محافل عهده دار است، اما حول محور‌هایی چون؛ فلسطین، غزه، ایران قوی، مدافعان حرم، وعده صادق، دهه کرامت و محفل جوانه‌ها، رونمایی کتاب، شعر خوانی و چند سرفصل را خواهیم داشت که در واقع گعده گاه نهاد است.

وی به نشست‌هایی با عنوان «گعده امین» اشاره کرد و توضیح داد: این گعده عنوان برنامه دیگری است که در نمایشگاه خواهیم داشت، مستند غیر رسمی شش چندی پیش رونمایی شد، اما برای پرداخت و بهتر دیده شدن این مستند اقدام کردیم در سلسه جلساتی تحت گعده امین آن را باز میکنیم، بنابراین چهار نشست را طراحی کردیم حدود نیم ساعت در خدمت شخصیت‌های داخل مستند خواهیم بود، روز اول با حضور محسن ممنی شریف برگزار خواهد شد.

وی ادامه داد: برنامه کودک و نوجوان را هم در نمایشگاه خواهیم داشت، که با محوریت هدهد سفید برپا میشود، شماره ۱۸ این نشریه در نمایشگاه توزیع خواهد شد.

وی خبرداد: یکی از کتابخانه‌های سیار در حیاط نمایشگاه حاضر خواهد بود.

وی با بیان اینکه در ایام نمایشگاه کتاب پویش‌ها و مسابقات کتابخوانی را ادامه خواهیم داد، افزود: رونمایی کتابی از خروجی محافل ادبی با محوریت مادران شهدا در کنار سیزده کتاب دیگر را شاهد خواهیم بود.

هراتی ابراز داشت: نشست با کارتونیست‌ها از بخش‌های دیگر حضور ما در مصلاست. در این راستا چند دانشجو برنامه طراحی زنده خواهند داشت و از  ده کتاب کودک تقدیر شده در بخش بین الملل بازمعرفی خواهند شد.

هراتی در پاسخ به آنا درباره برنامه‌های نهاد در سال جدید گفت: در حوزه برنامه سازی چند برنامه روی انتن خواهیم داشت، در حوزه ترویجی، کارافزاری را در اختیار عموم مردم قرار می‌دهیم که این پلتفورم تمام نیاز‌های حوزه کتاب را تامین خواهد کرد. ضمن این که از ظرفیت هوش مصنوعی در طراحی این نرم افزار استفاده شده است.

وی اعلام کرد: امید داریم تا پایان امسال سه کتابخانه مرکزی استان گیلان، مازندران هرمزگان یا اراک به بهره برداری برسد البته تلاش میکنیم تا پایان دولت ۸۰ پروژه بزرگ را به بهره برداری برسانیم

انتهای پیام/